یکی از بزرگترین دغدغه های صاحبان کسب و کار اطمینان از کیفیت کالای خریداری شده بر اساس مشخصات فنی ابراز شده فروشنده و خواسته شده خریدار می باشد. نه تنها کیفیت اهمیت دارد بلکه خریداران نیاز به اسنادی دال بر صحه گذاری کیفی کالا نیز دارند. بر همین اساس انواع بازرسی و گواهینامه ها توسعه پیدا کرده اند که ذیلا شرحی از آن مطرح شده است.

بازرسی حین تولید (During Production Inspection)

زمانی که پس از تولید نتوان موردی که می بایست بازرسی شود را ملاحظه نمود، در حین فرآیند تولید بازرسی می شود که بصورت حضور دائم نماینده شرکت بازرس در محل است و یا بصورت متوالی.به منظور ارتقا کیفیت و حصول اطمینان از کیفیت تولید و رعایت روش های صحیح مطابق با استاندارد جهانی، بازرسی حین تولید انجام می گیرد و موارد احتمال نواقص کیفی و عدم کارایی در نظر گرفته می شود.

لازم به ذکر است که عملاً معایبی در محصولات وجود دارد که تنها در بازرسی حین ساخت نمایان می شود. در ساخت قطعات و مجموعه های پیچیده، بسیاری از قسمت ها و مواد اولیه از پیمانکاران جز تامین می شود و بدیهی است کیفیت مواد و قطعات ورودی روی کیفیت محصول نهایی کاملاً موثر می باشد. یکی دیگر از جنبه های بازرسی حین ساخت مربوط به زمانی است که تغییری در فرآیند تولید ایجاد شود. این تغییر ممکن است به دلایل مختلف از جمله بالا بردن ظرفیت تولید، به کارگیری ماشین آلات جدید و غیره صورت گیرد که بازرس باید دقیقاً اثر تغییرات مزبور را در کیفیت محصول نهایی ردیابی و بررسی نماید.

بازرسی قبل از حمل Pre Shipment Inspection(PSI)

بازرسی قبل از حمل کالا یا سورویانس عبارت است از هرگونه کنترل، نظارت، بررسی، بازبینی، آزمایش، نمونه برداری، اندازه گیری و عملیات مشابه که در مورد کیفیت و کمیت و بر حسب سایر موارد خصوصیات کالا، خدمات، تاسیسات و تجهیزات و فرآیندها و به منظور تعیین مطابقت آنها با شرایط قراردادی و یا مشخصات از پیش تعیین شده و یا به جهت اعلام نظرات حرفه ای انجام می گیرد و نهایتاً می تواند به صدور گواهینامه بازرسی منجر شود.

بازرسی در مقصد

چنانچه اسناد حمل به علت عدم ارائه گواهی بازرسی کالا، موخر بودن تاریخ بارنامه نسبت به صدور گواهینامه، مغایرت متن گواهینامه بازرسی با متن تعیین شده، ارائه گواهی بازرسی از طرف شرکت دیگر به جز شرکت بازرسی تعیین شده و یا عدم تایید گواهی بازرسی توسط اطاق بازرگانی محل صدور گواهی بازرسی، به صورت وصولی دریافت شود، طبق دستورالعمل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، بازرسی کالا در گمرک مقصد، منحصراً توسط این شرکت انجام می پذیرد و این امر مبین اطمینان کامل بانک مزبور به این شرکت و در جهت حفظ مصالح و سیاست های ارزی کشور می باشد.

بازرسی ظاهری Inspection Certificate(IC)

این نوع بازرسی بیشتر برای ارائه به بانک است و کالا از لحاظ ظاهری در گمرک مبدا یا مقصد تا قبل از صدور مجوز ترخیص در مقصد جهت انتباق آن ها با اسناد حمل انجام می شود.

بازرسی کالای داخلی

در تعدادی از کالاهای ساخت داخل، شرکت بازرسی مهندسی و صنعتی ایران به عنوان بازرس تعیین می شود و این شرکت در مراحل مختلف تولید شرکت نموده و در صورت تائید کالای ساخته شده و مطابقت آن با اسناد خرید، نسبت به صدور گواهینامه اقدام می نماید.

بازرسی برای حصول اطمینان از کیفیت، کمیت، بسته بندی و بارگیری کالا در مبداء

نظارت بر مراحل مختلف فرآیند ساخت و اجرای بازرسی کنترل کیفی در هر مرحله ساخت و تهیه گزارش های مدون جهت ارائه به خریدار

بازرسی در ارتباط با واردات کالا

بازرسی برای حصول اطمینان از کیفیت کالا و توانایی تحول کمی و به موقع آن به کمک بازرسی و ارزیابی سازنده و یا فروشنده قبل از عقد هرگونه قرارداد و یا گشایش اعتبار اسنادی

بازرسی برای حصول اطمینان از کیفیت، کمیت، بسته بندی و بارگیری کالا در مبداء

نظارت بر مراحل مختلف فرآیند ساخت و اجرای بازرسی کنترل کیفی در هر مرحله ساخت و تهیه گزارش های مدون از بازرسی و ارایه آن به خریدار

بازرسی برای حصول اطمینان از کیفیت، کمیت و بسته بندی کالایی که بدون بازرسی وارد گمرک گردیده است و یا به دلایل مختلف اسناد آن مورد قبول بانک گشایش کننده اعتبار نمی باشد

بازرسی در ارتباط با صادرات کالا

تهیه مستندات لازم به کمک بازرسی کالای موجود و ارزشیابی توانایی ساخت و ارائه آن مطابق با استانداردها و کیفیت مورد توجه خریدار قبل از عقد قرارداد فروش به جهت کسب اعتماد خریدار به درخواست فروشنده

بازرسی قیمت

این بازرسی معمولا جهت پروژه های فاینانس در شرکتهای غیر خصوصی انجام می شود.

شایان ذکر است پس از بازرسی های صورت گرفته نیاز به اسنادی می باشد که نتایج بازرسی را نمایش دهد و به عنوان سندی رسمی در مراودات استفاده شود. به این اسناد گواهی های بازرسی می گیند که از قرار ذیل است:

گواهى بازرسى کالا توسط شخص ثالث (Third Party Inspection Certificate)

این نوع گواهى بازرسى کالا توسط شخص ثالث یا مؤسسهٔ بازرسى مستقلى صادر مى‌گردد. این مؤسسات کالا را از نظر کمى و کیفى (بستگى به نوع قرارداد و یا شرایط تعیین شده در اعتبار اسنادی) بازرسى نموده و گواهى مى‌کنند که کالا را در زمان حمل یا در انبار کارخانه بررسى نموده و آن را برابر با مشخصات داده شده یافته‌اند و یا این که مشخصات کالا را دقیقاً در گواهى‌نامه ذکر مى‌کنند.

مؤسسات خریدار جهت جلوگیرى از ضرر و زیانى که ممکن است در اثر عدم‌تطابق کالا با مشخصات ذکر شده در اعتبار به آنها وارد آید، مسؤولیت بازرسى و کنترل کالا را به مؤسسات مستقلى که به شرکت‌هاى بازرسى معروف هستند محول مى‌کنند، زیرا معمولاً با توجه به شرایط اعتبار ممکن است امکان بازرسى کالا توسط خریدار و یا نمایندهٔ او موجود نباشد و به‌علاوه اکثراً فروشندگان به علت آنکه بازرسى کالا توسط خریدار کنترل پرداخت را کاملاً در اختیار خریدار قرار مى‌دهد از قبول شرطى که در آن گواهى بازرسى کالاى صادره توسط خریدار ذکر شده باشد، امتناع مى‌ورزند لذا در چنین وضعیتى بازرسى کالا توسط شرکت‌هاى بازرسى مستقل در زمینه کنترل شرایط کمى و کیفى کالا به خریدار کمک مى‌کند.

در موارد متعددى دیده شده است که این مؤسسات بازرسی، علیرغم عدم تطابق شرایط کالا گواهى بازرسى را صادر نموده‌اند که پس از شکایات خریدار آنها به دادگاه فراخوانده شده و از آنان به نفع خریدار خسارت دریافت شده است.

گواهى (کیفیت و بازرسی) کارخانه یا سازندهٔ کالا (فروشنده)(Manufacturer's Or Supplier's Quality Or Inspection Certificate)

سندى است که به موجب آن کارخانه یا تهیه‌کننده کالا اعلام مى‌کند که کالا را بررسى نموده و گواهى مى‌کند که کالا مطابق با قرارداد منعقده و یا پیش سیاهه است. طبق ماده 23 مقررات متحدالشکل اعتبارات اسنادى (نشریهٔ شمارهٔ 400 اتاق بازرگانى بین‌المللی) بانک هر سندى را که به‌عنوان گواهى کیفیت و بازرسى کالا ارائه شده باشد قبول مى‌کند مگر این که مشخصات آن در متن اعتبار دقیقاً تعیین شده باشد.

رسید یا گواهى پستى (Parcel Post Receipt)

هنگامى که کالا به وسیلهٔ پست فرستاده شود، ادارهٔ پست یک رسید جهت کالاى بسته‌بندى شده صادر مى‌کند و کالا مستقیماً به گیرنده آن طبق آدرس داده شده تحویل مى‌گردد. البته مى‌توان در بعضى مواقع با ارسال کالا از طریق بانک در کشور خریدار، کنترل بیشترى بر آن اعمال کرد ولى بسیارى از بانک‌ها تمایلى به سر و کار داشتن با کالا به این روش ندارند زیرا مقامات پستى اغلب حاضر نیستند بسته‌هاى پستى را براساس دستور بانک نگهدارى کنند و بانک‌ها خودشان نیز اکثراً فضاى کافى و مناسب براى نگهدارى این‌گونه کالاها در اختیار ندارند. در ماده 6 مقررات متحدالشکل بروات وصولى (نشریهٔ شمارهٔ 322 اتاق تجارت بین‌الملل سال 1979) بیان شده است که کالا نباید قبل از موافقت بانک، مستقیماً براى آن بانک ارسال گردد. به‌علاوه براساس مادهٔ 30 مقررات متحدالشکل اعتبارات اسنادى (نشریهٔ شمارهٔ 400 اتاق بازرگانى بین‌الملل) بانک‌ها رسید یا گواهى پستى را خواهند پذیرفت مشروط بر اینکه در صورت ظاهر آن مشخص باشد که رسید یا گواهى مزبور در محل ارسال کالا طبق شرایط اعتبار، ممهور و یا تائید گردیده است.

گواهى بیمه

متقاضى هنگام تنظیم اظهارنامه ترانزیتى باید با توجه به نوع کالا و میزان سپرده مندرج در آئین‌نامه امور گمرکى فرم گواهى بیمه به اظهارنامه الصاق نماید. گواهى‌نامه‌هاى بیمه هریک به مبلغ یکصد میلیون ریال صادر مى‌گردد که به‌طور موردى در گمرکات اجرائى مورد استفاده قرار مى‌گیرد. به عنوان مثال چنانچه مجموع حقوق متعلقه بالغ بر دویست و نود میلیون ریال باشد بایستى سه برگ گواهى بیمه به مبلغ سیصد میلیون ریال ضمیمه اظهارنامه ترانزیتى شده و لاک و مهر گردد. گواهى‌نامه بیمه بایستى داراى مهر و امضاء بیمه‌گر و انجمن کشتیرانى و خدمات وابسته باشد، در غیر این صورت فاقد اعتبار خواهد بود. در مواردى که میزان تعهد کمتر از یکصد میلیون ریال باشد براى الصاق به اظهارنامه ترانزیتى فرم یکصد میلیون ریالى مطالبه و ضمیمه اظهارنامه خواهد شد.

گواهى وزن (Weight Certificate)

این گواهى توسط فروشنده و یا عمدتاً شخص ثالثى صادر مى‌گردد و صرفاً نشان‌دهنده وزن کالا است که بایستى با مقدار وزن نشان داده شده در اسناد دیگر مطابقت داشته باشد.

گواهى آزمایش کالا (Manufacturer Analysis Certificate)

این گواهى اجزاء و مواد اولیه و نسبت‌هاى آنها در ساخت مواد شیمیائى و داروئى را به وسیله تجزیه نشان مى‌دهد. در بعضى موارد صدور این گواهى توسط یک لابراتور یا مؤسسه مستقل درخواست مى‌گردد.

گواهى لیست سیاه (Blak-List Certificate)

کشورهائى که در حال جنگ با کشور دیگرى بوده و یا به لحاظ روابط تیرهٔ سیاسى با کشوری، خرید از کشور مزبور را ممنوع اعلام داشته‌اند تقاضاى ارائه گواهى فوق را مى‌کنند. در این سند اطلاعات ذیل مى‌تواند درخواست شود:

- کالا ساخت کشور موردنظر نیست.

- طرف‌هاى درگیر در فرآیند معامله (از قبیل کارخانهٔ سازندهٔ کالا، بانک، شرکت بیمه، شرکت حمل‌کننده کالا و غیره که ممکن است داراى روابط دوستانه‌اى با چنین کشور خارجى باشند) در لیست سیاه قرار نداشته باشند.

- وسیلهٔ نقلیه‌اى که کالا را حمل مى‌کند نبایستى در بنادر آن کشور توقف نماید مگر این که به علت خاصى مجبور به توقف باشد.

البته مؤسسات و اتاق‌هاى بازرگانى اکثر کشورها از دادن چنین گواهى‌نامه‌اى اکراه دارند.

سیاههٔ تائید شده (Legalised Invoice)

بعضى از کشورها از فروشندگان کالا درخواست مى‌کنند که سیاههٔ تجارى توسط سفارت یا کنسول‌گرى کشور خریدار در کشور فروشندهٔ کالا گواهى شود. در این حالت سیاههٔ امضاء شده توسط فرشنده، پس از گواهى توسط اتاق بازرگانى محل توسط سفارت نیز گواهى مى‌گردد. این سیاهه‌ها را Visaed Invoice نیز مى‌نامند و بعضى از کشورهاى خاورمیانه چنین سیاهه‌هائى را مطالبه مى‌کنند.

گواهى مبداء (Certificate of Origin)

گواهى مبداء سندى است که نام کشور سازندهٔ کالا در آن مشخص مى‌شود. این سند با وجودى که در بعضى از کشورها توسط فروشنده یا نمایندهٔ او پر مى‌شود ولى معمولاً در فرم ارائه شده توسط اتاق بازرگانى محل پر شده و توسط آن اتاق نیز گواهى مى‌گردد. در متن این سند شرح کالا و کشور سازندهٔ آن قید گردیده و توسط اتاق بازرگانى امضاء شده و ممهور اتاق بازرگانى محل نیز مى‌شود.

این سند ممکن است در ترکیب با سیاهه توسط فروشنده صادر گردد. گواهى ارزش کالا وساخت کالا در کشورهاى مشترک‌المنافع، ترکیبى از سیاهه و گواهى ساخت بوده و نمونه‌اى از این قبیل است. همچنین ممکن است گواهى مبداء توسط مؤسسه ثالثى مانند اتاق بازرگانى محل نیز صادر و گواهى گردد.

در اعتبارات اسنادى در صورتى‌که گواهى مبداء مطالبه شده و جزئیات و مشخصات دیگرى در آن قید نشده باشد، بانک گواهى مبداء را همان‌گونه که ارائه شده قبول مى‌کند.

گواهى بهداشت دامى (Health Veterinery and Sanitary Certificate)

گواهى مذکور توسط سازمان دامپزشکى کشور صادر مى‌شود. طبق ماده 7 قانون دامپزشکى کشور مصوب 1350 ورود و صدور هر نوع دام زنده، تخم مرغ نطفه‌دار، اسپرم دام، فرآورده‌هاى خام دامی، داروها و واکسن و سرم‌ها و مواد بیولوژیکى و مواد ضدعفونى و سموم دامپزشکى و مواد غذائى متراکم و مکمل غذائى دام و داروهائى که براى ساختن مواد نامبرده مورد نیاز است باید با موافقت وزارت جهادسازندگى صورت گیرد.

گواهى بهداشت و سلامت دام (Health Veterinary and Sanitary Certificate)

این نوع گواهى‌نامه که براى خرید کالاهاى خوراکى و دامى و پوست دام و حیوانات است معمولاً توسط مقامات کشور خریدار درخواست مى‌گردد و صحت آن بایستى توسط مقامات بهداری، کشاورزى و یا دامپرورى کشور فروشنده تائید شده باشد.

گواهى بهداشت نباتى (Phytosanitary Certificate)

گواهى مذکور توسط سازمان حفظ نباتات وابسته به وزرات کشاورزى صادر مى‌گردد. طبق مادهٔ 18 آئین‌نامه اجرائى قانون حفظ نباتات مصوب 1346، فرآورده‌هاى نباتى که از ایران به کشورهاى خارج صادر مى‌شود، به وسیلهٔ کارشناسان قرنطینه و در صورت سلامت کالا، گواهى بهداشت نباتى صادر مى‌شود.

سیاههٔ گواهى شده (Certified Invoice)

سیاههٔ گواهى شده عبارت از سیاههٔ تجارى است که در آن فروشنده گواهى کرده است:

- کالا طبق قرارداد منعقده پیش سیاهه مى‌باشد .

- کالا ساخت کشور معین است یا ساخت کشورهاى ممنوع شده در قرارداد نیست.

- هر مشخصات دیگرى که خریدار از فروشنده درخواست نماید فرشنده در زیر سیاههٔ تجارتى نوشته و گواهى نماید.

معمولاً از فروشندگان و صادرکنندهٔ چنین سیاهه‌اى خواسته مى‌شود سیاههٔ مزبور ر ابه تائید اتاق بازرگانى محل یا مقام رسمى بازرگانى محل نیز برسانند.

ضمانت‌نامهٔ بازپرداخت تسهیلات بانکى

ضمانت‌نامهٔ مزبور بازپرداخت اعتبار اخذ شده از بانک توسط صادرکننده را تضمین مى‌کند.

ضمانت‌نامهٔ اعتبار صادراتى

این ضمانت‌نامه بنا به درخواست صادرکننده و به نفع ذى‌نفع که تولیدکننده باشد، صادر مى‌شود و در مواقعى است که صادرکننده کالاى صادراتى خود را به صورت اقساطى خریدارى کرده باشد.

گواهى بازرسى (Certificate of Survilance)

گواهى بازرسى یا سورویانس، توسط مؤسسات بین‌المللى بازرسى کالا صادر مى‌شود. مؤسسات مذکور و حسب خواستهٔ خریدار در مراحل مختلف تولید، بسته‌بندى و نگهدارى کالا در انبار یا سردخانه، بارگیرى و حمل کالا، اقدام به بازرسى نموده و گزارش خود را به خریدار یا سازمانى که وى تعیین نموده است ارائه مى‌نماید. در صورتى‌که خریدار در اسناد بانکی، پرداخت بهاء کالا را منوط به ارائه گواهى بازرسى نموده باشد. بانک، زمانى بهاء کالا را به فروشنده پرداخت مى‌نماید که مؤسسه بازرسى مربوط، گواهى را صادر و به بانک تسلیم کند.

بازرسى در مرحلهٔ تولید براى بازرسى تطبیق کیفیت تولید کالاى خریدارى شده با کیفیت تعریف شده در زمان عقد قرارداد فروش مى‌باشد. در مرحلهٔ بسته‌بندى نیز این کار جهت تطبیق نحوهٔ بسته‌بندى کالا با نحوهٔ اعلام شده در قرارداد فروش انجام مى‌شود. به موجب اساسنامهٔ جدید قانونى مؤسسهٔ استاندارد و تحقیقات صنعتى ایران، مسؤولیت نظارت بر کار بازرسى کالا توسط مؤسسات مربوطه و تعیین مؤسسات بازرسى مورد تائید دولت جمهورى اسلامى ایران به عهده مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتى ایران نهاده شده است. در مواردى که پرداخت وجه کالاى وارداتى به فروشندهٔ خارجی، منوط به ارائه گواهى بازرسى مى‌باشد، باید فروشندهٔ مذکور گواهى بازرسى کالا را از مؤسساتى که فهرست آنها توسط استاندارد و تحقیقات صنعتى ایران اعلام شده است اخذ نموده و به بانک ارائه نماید.