شیر یک طرفه یا چک ولو Check valve همانطور که از نام آن پیداست وسیله ای است که به سیالات اجازه می دهد فقط در یک مسیر حرکت کنند و از جریان معکوس آن ها در خط لوله جلوگیری می کند.

این شیر از جمله قطعاتی است که به صورت خودکار عمل می کند، یعنی هیچگونه دسته شیر مانندی در خارج از آن به منظور باز و بسته کردن شیر وجود ندارد.

انواع شیر یک طرفه

شیر یک طرفه لولایی Swing check valve

چک ولوها معمولا دارای یک قطعه‎ی مسدود‎کننده صفحه‎ای هستند که به لولایی خارج از صفحه سیت (seat) متصل است و با حرکت شبه آونگی خود مسیر عبور سیال را باز یا مسدود می‎کند. درپوش و بدنه توسط پیچ و مهره به هم متصل شده اند. آب بندی به صورت فلز به غیر فلز انجام میگرد. برای استفاده از مواد غیر خورنده، مایعات، گاز و بخار در صنعت آب، فاضلاب، نیروگاه ها و صنایع کاربرد دارد.

شیر یک طرفه فشاری Lift Check Valves

طراحی سیت (seat) بسیار شبیه شیرهای کروی است اجزا این نوع شیر یک طرفه شامل یک پیستون یا یک کره است که به جای دیسک به کار می رود. کره یا پیستون در این شیرها کاملا” در سیت (seat)  قرار می گیرد و هم به صورت عمودی، هم افقی می توانند در خط لوله نصب شوند. نحوه عملکرد آن ها بر اساس اصل جاذبه است به این صورت که هنگامی جریان در زیر سیت (seat) ایجاد می شود کره را از جدا سیت (seat) می کند وسیال از اطراف توپ عبور می کند و در صورت توقف یا برگشت جریان، کره یا پیستون به دلیل نیروی جاذبه موجود به پایین می آید، به سیت (seat) می چسبد و باعث آب بندی و جلوگیری از بازگشت جریان می شود. با توجه به این ساختار و عملکرد این نوع از شیر های یک طرفه برای سرویس هایی که در آنها جریان، فشار و سرعت بالایی دارد و ویسکزیته ی سیال بالا باشد مناسب هستند.

شیر یک طرفه دیسکی Disk Check Valve

شیر یکطرفه دیسکی دارای 4 قسمت تشکیل دهنده است:

•     بدنه
•     مجرابند (دیسک)
•     فنر
•     نگهدارنده فنر

در شیر یک طرفه دیسکی مجرابند در محلی که وجود دارد، با زاویه 90 درجه در جهت مسیر سیال حرکت کرده و میزان حرکت آن توسط فنری که در پشت مجرابند قرار گرفته است کنترل می گردد . بدنه به گونه ای طراحی شده است که دور تا دور مجرابند را در بر می گیرد.

شیر یک طرفه دیسکی را در مواردی که جریان ضربه ای (پالسی) سنگینی در خطوط وجود دارد نباید مورد استفاده قرار داد. برای مثال نباید در قسمت خروجی کمپرسورهای رفت و برگشتی از این نوع شیر یک طرفه ها استفاده نمود چون ضربات متعدد بر روی مجرابند می تواند موجب از بین رفتن نگهدارنده فنر شده و نهایتاً باعث تمرکز زیادی بر روی فنر گردد و آنرا از بین ببرد.

 شیر یک طرفه کره‌ای Sphere Check Valves

شیر یک طرفه کره ای در دو نوع کره ای افقی و عمودی وجود دارد. در نوع عمودی مسیر جریان مستقیم است و این شیر بیشتر در شرایطی که قطع جریان به صورت فوری لازم باشد بکار می رود. نحوه کار این نوع شیربدین صورت است که مسیر سیال ورودی یک کره را در داخل سیال معلق نگه داشته و سیال از اطراف آن به طرف دیگر می رود و وقتی که جریان سیال برعکس شود کره مورد نظر در سیت (seat) خود نشسته که مانع از عبور سیال به طرف ورودی می شود. از مزایای این نوع شیر یک طرفه می توان به استفاده ازآنها در سیالاتی که ویسکوزیته آنها بسیار زیاد است اشاره کرد.

کاربرد چک ولو ها

پمپ آب

شیر های یک طرفه معمولا بعد از انواع پمپ آب مورد استفاده قرار می گیرند. پمپ های تغذیه یا انژکتور هایی که آب بویلرهای بخار را تأمین می کند از شیرهای یک طرفه برای جلوگیری از برگشت جریان استفاده می کنند. شیرهای یک طرفه هم چنین در پمپ هایی استفاده می شود که آب را برای اسلایدهای تامین آب تامین می کنند.

پروژه های صنعتی

در هواپیما و هوافضا در جایی که لرزش، دما و خورندگی مایعات زیاد است از شیر یک طرفه برگشتی استفاده می شود. برای مثال، از فضاپیماها و موشک های پرتاب کننده جهت سیستم کنترل واکنش (RCS) و سیستم های کنترل نظارت (ACS) و سیستم هیدرولیک هواپیما به کار برده می شود.

هم چنین چک ولو معمولا” در جایی که گازهای مختلف با هم ترکیب می شوند و به یک جریان گاز ختم می شوند به کار برده می شود. شیر یک طرفه بر روی هر جریان گاز منحصر به فردی برای جلوگیری از ترکیب گازها به حالت اولیه نصب می شود. برای مثال اگر یک سوخت و اکسید کننده جهت اطمینان حاصل کردن از اینکه سیلندر اصلی گاز خالص و غیر قابل اشتعال باقی می ماند، استفاده می شود.

مصارف خانگی

شیر های یک طرفه یا چک ولوها در سیستم های گرمایشی خانگی جهت جلوگیری از انتقال عمودی، مخصوصا در ترکیب با تاسیسات حرارتی خورشیدی که به عنوان ترمز های گرانشی نیز شناخته می شوند، کاربرد دارند. سیستم های جمع آوری آب باران که در تامین آب اصلی قرار می گیرد ممکن است نیاز به یک یا چند شیر یک طرفه جهت جلوگیری از آلودگی عرضه آب اولیه توسط آب باران را داشته باشند. جک های هیدرولیک نیز برای ایجاد فشار بر روی بالابر های جک از شیر های یک طرفه استفاده می شود.